een moedige kardinaal!!
Vandaag is kardinaal Wim Eijk tien jaar aartsbisschop van Utrecht. Een moeilijke tijd waarin het misbruikschandaal losbarstte en er kerken dicht moesten. En dan is er ook nog verwarring over de moraal in de kerk.
Als aartsbisschop van Utrecht leef je tussen je voorgangers. In het aartsbisschoppelijk paleis aan de Maliebaan hangen in de gangen en de zalen portretten van de voorgangers van Wim Eijk uit de laatste honderdvijftig jaar. Vaak staan ze afgebeeld als ware kerkvorsten die je vanuit het verleden streng aankijken. “Ik loop hier regelmatig de trap af en op en daar hangt onder meer monseigneur Van de Wetering en die heeft honderdvijftien kerken mogen bouwen en consacreren. Daar heb ik er al een aantal van moeten sluiten. Soms denk je wel eens: leefde ik maar in die tijd.”
Makkelijk waren de tien jaar dat Eijk nu aartsbisschop van Utrecht is, bepaald niet. Het begint al bij het moment waarop hij de zetel in bezit neemt. Hij maakt melding van een dreigend faillissement van het aartsbisdom. Eijk besluit meteen rigoureus te gaan reorganiseren en ziet zich gedwongen personeel te ontslaan. Dat zet kwaad bloed. Maar dat is nog niets vergeleken bij de woede en de onvrede die loskomt als later in het meest uitgestrekte bisdom van Nederland de ene na de andere kerk dicht moet.
In november 2014 publiceert Eijk een notitie waarin hij de voorzichtige voorspelling doet dat er in 2028 - het jaar dat hij met pensioen gaat - nog maar twintig parochies over zijn in zijn bisdom (nu 48) met twintig à dertig kerken. Eijk benadrukt dat het een toekomstvisie is en geen beleidsnota. Toch zetten tegenstanders hem vervolgens neer als een kille saneerder, als een bisschop die graag kerken sluit. Bezield Verband, een groep kritische katholieken, zegt dat Eijk alleen maar kritische kerken sluit en de reorganisatie van zijn bisdom gebruikt voor zijn eigen agenda.
De kardinaal kan maar moeilijk leven met dit beeld. “Die nota is goed ontvangen door mensen in het pastoraat, maar daarna is er een karikatuur van gemaakt. Het beeld is geschetst dat ik achter mijn bureau zit met een landkaart van het bisdom, zo van: ‘Die kerk gaat dicht en die kerk gaat dicht’. Terwijl wij dat beleid juist overlaten aan de parochiebesturen. Maar de bisschop moet het uiteindelijke decreet tekenen om een kerk aan de eredienst te onttrekken. En dat ben ik.”
Zat er bij die kritiek nou niets waarvan u dacht: misschien moet ik het de volgende keer toch anders doen?
“Nou nee, want we hebben bereikt wat we wilden. Kijk: die golf van negatieve publiciteit hebben we kunnen keren. Dat is gebeurd door op de website tien misverstanden rond die brief recht te zetten. Na de publicatie hiervan is de kritiek verstomd. Dat neem ik Bezield Verband ook een tikkeltje kwalijk. Ze hebben ons beleid verkeerd voorgesteld en dat hebben ze volgehouden, ook nadat onze woordvoerder dit gecorrigeerd had.”
Bezield Verband is ook langsgekomen met een petitie. Maar toen mochten ze niet binnenkomen. Je zou zeggen: een kop koffie kan er toch altijd wel af?
Vandaag is kardinaal Wim Eijk tien jaar aartsbisschop van Utrecht. Een moeilijke tijd waarin het misbruikschandaal losbarstte en er kerken dicht moesten. En dan is er ook nog verwarring over de moraal in de kerk.
Als aartsbisschop van Utrecht leef je tussen je voorgangers. In het aartsbisschoppelijk paleis aan de Maliebaan hangen in de gangen en de zalen portretten van de voorgangers van Wim Eijk uit de laatste honderdvijftig jaar. Vaak staan ze afgebeeld als ware kerkvorsten die je vanuit het verleden streng aankijken. “Ik loop hier regelmatig de trap af en op en daar hangt onder meer monseigneur Van de Wetering en die heeft honderdvijftien kerken mogen bouwen en consacreren. Daar heb ik er al een aantal van moeten sluiten. Soms denk je wel eens: leefde ik maar in die tijd.”
Makkelijk waren de tien jaar dat Eijk nu aartsbisschop van Utrecht is, bepaald niet. Het begint al bij het moment waarop hij de zetel in bezit neemt. Hij maakt melding van een dreigend faillissement van het aartsbisdom. Eijk besluit meteen rigoureus te gaan reorganiseren en ziet zich gedwongen personeel te ontslaan. Dat zet kwaad bloed. Maar dat is nog niets vergeleken bij de woede en de onvrede die loskomt als later in het meest uitgestrekte bisdom van Nederland de ene na de andere kerk dicht moet.
In november 2014 publiceert Eijk een notitie waarin hij de voorzichtige voorspelling doet dat er in 2028 - het jaar dat hij met pensioen gaat - nog maar twintig parochies over zijn in zijn bisdom (nu 48) met twintig à dertig kerken. Eijk benadrukt dat het een toekomstvisie is en geen beleidsnota. Toch zetten tegenstanders hem vervolgens neer als een kille saneerder, als een bisschop die graag kerken sluit. Bezield Verband, een groep kritische katholieken, zegt dat Eijk alleen maar kritische kerken sluit en de reorganisatie van zijn bisdom gebruikt voor zijn eigen agenda.
De kardinaal kan maar moeilijk leven met dit beeld. “Die nota is goed ontvangen door mensen in het pastoraat, maar daarna is er een karikatuur van gemaakt. Het beeld is geschetst dat ik achter mijn bureau zit met een landkaart van het bisdom, zo van: ‘Die kerk gaat dicht en die kerk gaat dicht’. Terwijl wij dat beleid juist overlaten aan de parochiebesturen. Maar de bisschop moet het uiteindelijke decreet tekenen om een kerk aan de eredienst te onttrekken. En dat ben ik.”
Zat er bij die kritiek nou niets waarvan u dacht: misschien moet ik het de volgende keer toch anders doen?
“Nou nee, want we hebben bereikt wat we wilden. Kijk: die golf van negatieve publiciteit hebben we kunnen keren. Dat is gebeurd door op de website tien misverstanden rond die brief recht te zetten. Na de publicatie hiervan is de kritiek verstomd. Dat neem ik Bezield Verband ook een tikkeltje kwalijk. Ze hebben ons beleid verkeerd voorgesteld en dat hebben ze volgehouden, ook nadat onze woordvoerder dit gecorrigeerd had.”
Bezield Verband is ook langsgekomen met een petitie. Maar toen mochten ze niet binnenkomen. Je zou zeggen: een kop koffie kan er toch altijd wel af?
“Het verspreiden van desinformatie wordt niet op prijs gesteld. Je gaat je dan toch afvragen: wat heeft zo’n gesprek voor zin? En er stonden op de website van Bezield Verband ook wel dingen over mij die je niet verwacht van hoogleraren. Als je gaat schrijven: in het Midden-Oosten worden christenen vermoord door IS en in Nederland worden kerkelijke gemeenschappen om zeep geholpen door kardinaal Eijk, dan ga je een parallel trekken die wel heel erg ver gaat. Het leek mij weinig zinvol om met zulke mensen te gaan praten.”
In een eerdere brief heeft u dat proces van kerksluitingen omschreven als een rouwproces. Mijn indruk is dat de katholieken in het aartsbisdom heel goed doorhebben dat het niet goed gaat, maar ernaar verlangen dat u met hen mee lijdt. Of dat u naar gemeenschappen gaat waarvan de kerk dicht moet. Zou dat niet een hoop ellende schelen?
In een eerdere brief heeft u dat proces van kerksluitingen omschreven als een rouwproces. Mijn indruk is dat de katholieken in het aartsbisdom heel goed doorhebben dat het niet goed gaat, maar ernaar verlangen dat u met hen mee lijdt. Of dat u naar gemeenschappen gaat waarvan de kerk dicht moet. Zou dat niet een hoop ellende schelen?
“Dat doen we ook. Ik doe niet alleen vormselvieringen, maar ik kom ook bij gewone eucharistievieringen en dan ontmoet ik veel mensen en praat met hen. Ook voor mij is het pijnlijk om decreten te ondertekenen waarmee een kerk wordt gesloten.”
In het voorjaar van 2010 barstte in Nederland het seksueel misbruikschandaal los. Dat heeft het imago van de kerk enorm veel schade toegebracht. Wat heeft het met u als bisschop gedaan?
In het voorjaar van 2010 barstte in Nederland het seksueel misbruikschandaal los. Dat heeft het imago van de kerk enorm veel schade toegebracht. Wat heeft het met u als bisschop gedaan?
“Je leert een donkere kant van de kerk kennen en dat doet pijn, want ik wil graag het geloof in Jezus verkondigen, wat een blij geloof is. Maar er zijn een aantal mensen die onder onze hoede hebben geleefd, als kwetsbaar kind, die dat niet zo hebben ervaren. En dat is een heel teleurstellende ervaring voor mij geweest.”
Het geloof in die kerk die al dat misbruik heeft mogelijk gemaakt heeft niet gewankeld?
Het geloof in die kerk die al dat misbruik heeft mogelijk gemaakt heeft niet gewankeld?
“Er zijn slachtoffers die als gevolg van dat misbruik niet meer geloven. Het is vreselijk dat dit door medewerkers van de kerk teweeg is gebracht. Maar ik geloof nog altijd in de kerk. De kerk heeft een goddelijke kant en een menselijke kant. Ik blijf altijd in die goddelijke kant geloven, hoe donker het ook is.”
Dan komt er plotseling mooie koormuziek uit de binnenzak van de kardinaal: zijn smartphone. Hij kijkt naar het schermpje en zegt: “Die moet maar even wachten.”
Als het de paus is, mag u wel opnemen hoor…
Dan komt er plotseling mooie koormuziek uit de binnenzak van de kardinaal: zijn smartphone. Hij kijkt naar het schermpje en zegt: “Die moet maar even wachten.”
Als het de paus is, mag u wel opnemen hoor…
“Nou, die belt waarschijnlijk niet met nummerherkenning.”
En zo komen we bijna als vanzelf bij dat belangrijke andere nieuwsfeit dat niet onvermeld kan blijven: de komst van een nieuwe paus, nu bijna vijf jaar geleden. Eijk nam zelf deel aan het conclaaf waarin paus Franciscus werd gekozen. De Argentijnse paus veroverde ook Nederland op stormachtige wijze. Het beeld bestaat dat Franciscus en Eijk in alles tegenpolen zijn. De een dicht bij de mensen, de ander meer op afstand. Franciscus die de teugels laat vieren, terwijl de aartsbisschop van Utrecht de leer op strikte wijze zou willen handhaven.
Volgens Eijk zijn de verschillen niet zo groot als wordt beweerd. “Franciscus heeft nog nooit ergens iets gezegd dat tegen de leer van de kerk ingaat. Dat geldt ook voor de kwestie die de beide bisschoppensynodes over huwelijk en gezin overheerste: ‘Kunnen mensen die gescheiden zijn en niet kerkelijk hertrouwd zijn omdat hun eerste huwelijk nog niet ongeldig is verklaard, te communie gaan en de biecht ontvangen? Paus Franciscus heeft nooit ergens gezegd dat ze dat mogen.”
De kwestie van de zogenoemde hertrouwd gescheidenen splijt op dit moment de katholieke hiërarchie. Bisschoppen gaan fel met elkaar in discussie. Er worden open brieven geschreven en orthodoxe katholieken menen zelfs dat de paus ketterijen mogelijk maakt omdat hij geen stelling neemt. Het gaat hard tegen hard. Eijk heeft wel een vermoeden hoe dat komt: “Er is naar aanleiding van die beide gezinssynodes een document geschreven door de paus, ‘Amoris Laetitia’. Hierdoor is twijfel gezaaid. Kunnen hertrouwd gescheidenen nu wel te communie of niet? Wat je een beetje ziet, is dat de ene bisschoppenconferentie het zus regelt en de ander weer zo. Maar ja, wat in plaats A waar is, kan niet in plaats B opeens onwaar zijn. Op een gegeven moment wil je graag dat er duidelijkheid komt.”
Dat wilt u ook?
En zo komen we bijna als vanzelf bij dat belangrijke andere nieuwsfeit dat niet onvermeld kan blijven: de komst van een nieuwe paus, nu bijna vijf jaar geleden. Eijk nam zelf deel aan het conclaaf waarin paus Franciscus werd gekozen. De Argentijnse paus veroverde ook Nederland op stormachtige wijze. Het beeld bestaat dat Franciscus en Eijk in alles tegenpolen zijn. De een dicht bij de mensen, de ander meer op afstand. Franciscus die de teugels laat vieren, terwijl de aartsbisschop van Utrecht de leer op strikte wijze zou willen handhaven.
Volgens Eijk zijn de verschillen niet zo groot als wordt beweerd. “Franciscus heeft nog nooit ergens iets gezegd dat tegen de leer van de kerk ingaat. Dat geldt ook voor de kwestie die de beide bisschoppensynodes over huwelijk en gezin overheerste: ‘Kunnen mensen die gescheiden zijn en niet kerkelijk hertrouwd zijn omdat hun eerste huwelijk nog niet ongeldig is verklaard, te communie gaan en de biecht ontvangen? Paus Franciscus heeft nooit ergens gezegd dat ze dat mogen.”
De kwestie van de zogenoemde hertrouwd gescheidenen splijt op dit moment de katholieke hiërarchie. Bisschoppen gaan fel met elkaar in discussie. Er worden open brieven geschreven en orthodoxe katholieken menen zelfs dat de paus ketterijen mogelijk maakt omdat hij geen stelling neemt. Het gaat hard tegen hard. Eijk heeft wel een vermoeden hoe dat komt: “Er is naar aanleiding van die beide gezinssynodes een document geschreven door de paus, ‘Amoris Laetitia’. Hierdoor is twijfel gezaaid. Kunnen hertrouwd gescheidenen nu wel te communie of niet? Wat je een beetje ziet, is dat de ene bisschoppenconferentie het zus regelt en de ander weer zo. Maar ja, wat in plaats A waar is, kan niet in plaats B opeens onwaar zijn. Op een gegeven moment wil je graag dat er duidelijkheid komt.”
Dat wilt u ook?
“Ja, dat zou ik erg op prijs stellen. Mensen zijn in verwarring en dat is niet goed.”
Wat verlangt u precies van paus Franciscus?
Wat verlangt u precies van paus Franciscus?
“Ik zou zeggen: schep gewoon duidelijkheid. Ten aanzien van dit punt. Neem die twijfel weg. In de vorm van een document bijvoorbeeld.”
Over wat daar dan in zou moeten staan, is de kardinaal helder. “We hebben hier natuurlijk de woorden van Christus zelf: dat het huwelijk één en onverbrekelijk is. Daar houden we in het aartsbisdom aan vast. Als een huwelijk nietig is verklaard door een kerkelijke rechtbank, is officieel bevestigd dat je nooit getrouwd bent geweest. Pas dan staat het je vrij om te trouwen en de biecht en de communie te ontvangen.”
De telefoon laat de kardinaal niet met rust. Een vrolijke toon maakt duidelijk, dat het ene na het andere bericht binnenkomt. Eijk wil niet te somber overkomen. Er zijn ook hoopgevende ontwikkelingen in zijn bisdom, wil hij maar zeggen. Elk jaar gaat hij met een grote groep gelovigen op bedevaart. In april gaat het aartsbisdom naar Lourdes. En ja, de tijden zijn ingewikkeld, maar hij is ervan overtuigd dat de goddelijke voorzienigheid hem heeft geroepen om in deze tijd verantwoordelijkheid te dragen voor de kerk en te proberen het aartsbisdom toekomstbestendig te maken. Al weet de kardinaal ook wel dat je over die toekomst niet zoveel kan zeggen. “Uiteindelijk heeft Christus het eerste en het laatste woord. Alles zal goed komen. Linksom of rechtsom. Ik ben van jongs af aan veel met de eeuwigheid bezig. Ik heb het altijd een fascinerende gedachte gevonden: ik leef nu, maar ik blijf voor altijd bestaan. Op een bepaald moment hoop ik dat dit bij de Heer in de hemel is, dat ik hem kan zien van aangezicht tot aangezicht. “
Is dat wat u drijft uiteindelijk?
Over wat daar dan in zou moeten staan, is de kardinaal helder. “We hebben hier natuurlijk de woorden van Christus zelf: dat het huwelijk één en onverbrekelijk is. Daar houden we in het aartsbisdom aan vast. Als een huwelijk nietig is verklaard door een kerkelijke rechtbank, is officieel bevestigd dat je nooit getrouwd bent geweest. Pas dan staat het je vrij om te trouwen en de biecht en de communie te ontvangen.”
De telefoon laat de kardinaal niet met rust. Een vrolijke toon maakt duidelijk, dat het ene na het andere bericht binnenkomt. Eijk wil niet te somber overkomen. Er zijn ook hoopgevende ontwikkelingen in zijn bisdom, wil hij maar zeggen. Elk jaar gaat hij met een grote groep gelovigen op bedevaart. In april gaat het aartsbisdom naar Lourdes. En ja, de tijden zijn ingewikkeld, maar hij is ervan overtuigd dat de goddelijke voorzienigheid hem heeft geroepen om in deze tijd verantwoordelijkheid te dragen voor de kerk en te proberen het aartsbisdom toekomstbestendig te maken. Al weet de kardinaal ook wel dat je over die toekomst niet zoveel kan zeggen. “Uiteindelijk heeft Christus het eerste en het laatste woord. Alles zal goed komen. Linksom of rechtsom. Ik ben van jongs af aan veel met de eeuwigheid bezig. Ik heb het altijd een fascinerende gedachte gevonden: ik leef nu, maar ik blijf voor altijd bestaan. Op een bepaald moment hoop ik dat dit bij de Heer in de hemel is, dat ik hem kan zien van aangezicht tot aangezicht. “
Is dat wat u drijft uiteindelijk?
“Absoluut. Dat is mijn diepste verlangen bij alles wat ik doe.”
www.trouw.nl