In nieuwe richtlijnen vraagt Rome haar bisdommen om beter te letten op de relieken die zij en hun parochiekerken in bezit hebben. De meeste bisschoppen wisten het al, maar voor alle zekerheid op herhaling: verkoop en tentoonstelling op ‘profane en ongeautoriseerde locaties’ is strikt verboden. Met andere woorden, zorg dat cilindertjes, amuletten, broches en andere kunstwerkjes met daarin een stukje bot, tand of haar van zaligen en geestelijken zo veel mogelijk binnen de kerkmuren blijven.
Dat het Vaticaan in de nieuwe editie van de richtlijnen (de vorige versie stamt uit 2007) de nadruk legt op handel, is geen toeval. De afgelopen jaren is die handel opgebloeid. Zo staan er op handelsplatform eBay vele honderden exemplaren, variërend in prijs van enkele tientjes tot duizenden euro’s. In Rome is er weer levendige straathandel.
“De Middeleeuwen zijn een beetje terug”, zegt hoogleraar kerkgeschiedenis Paul van Geest van Tilburg University. “De grootschalige handel die toen plaatsvond is uiteindelijk ingedamd, maar nu leeft het dus weer op. Heel opmerkelijk.”
Relieken spelen een centrale rol in het rooms-katholicisme. De eerste katholieke vieringen vonden plaats op de graven van martelaren, een traditie die in de latere kerken zijn sporen na heeft gelaten. Nog steeds is in iedere kerk een reliek te vinden, doorgaans ingemetseld in een altaarsteen. Lichamen van zaligen en heiligen zijn onderwerp van verering.
In het grootste deel van de katholieke geschiedenis werden stoffelijke overschotten gezien als dragers van die zaligheid en heiligheid. Vandaar ook de populariteit van relieken: ze zouden nog iets van de geest van de heilige bevatten en diens goede krachten heel dichtbij brengen. Dat geloof is flink op zijn retour, maar er zijn nog altijd relieken in overvloed: op bedevaartsplaatsen en in musea, maar ook in gewone parochies.
“Sommige zijn in bezit van geestelijken, andere zijn ooit geschonken aan particulieren”, zegt Van Geest. “Het opleven van de handel heeft natuurlijk te maken met de mogelijkheden die internet biedt, maar ook met de kerksluiting in het Westen. Als een kerk aan de eredienst wordt onttrokken, moeten de aanwezige relieken worden opgestuurd naar het bisdom waartoe de parochiekerk behoorde. In de praktijk wordt er nog weleens wat verhuisd of aan een particulier geschonken.”
Het Vaticaan zelf speelt ook een rol. De laatste drie pausen - Johannes Paulus II, Benedictus XVI en Franciscus - verklaren veel meer katholieken zalig en heilig dan hun voorgangers. Tijdens hun pontificaten zijn er meer bij gekomen dan in de eeuwen daarvoor. Dat heeft uiteraard ook invloed op de markt: hoe meer zaligen en heiligen, hoe meer relieken.