De vorige week overleden bisschop Jo Gijsen heeft een beslissende rol gespeeld voor de hele Nederlandse kerkprovincie, vindt Jan Hendriks, hulpbisschop van Haarlem-Amsterdam.
De Haarlemse hulpbisschop Jan Hendriks (58) weet nog precies wanneer hij mgr. Gijsen voor het eerst ontmoette. Hij wilde graag priester worden maar de seminaries waren een paar jaar eerder opgeheven. Gijsen was net weer met een priesteropleiding begonnen. "Het moet in de Kerstvakantie van 1972 zijn geweest. Zijn uitstraling en woorden maakten een grote indruk op mij. Ik herkende daarin iets van God."
Hendriks begon aan de toenmalige Katholieke Theologische Academie in Amsterdam. Na een jaar koos hij alsnog voor Rolduc.
"Het was een zeer ingewikkelde tijd waarin priester worden not done was, dat werd gewoon niet geaccepteerd, laat staan bevorderd. Er was een sterke beweging naar pastoraal werkers, vaak uitgetreden priesters, en gehuwd priesterschap. Er waren uitgetreden priesterdocenten en zelfs een priesterdocent die openlijk een vriendin had. Van sommige vakken wist je inhoudelijk niet wat je ervan moest denken. Een aantal vakken was heel goed, maar een priesteropleiding, een vorming tot man van de Kerk, was het niet. Dus werd het Rolduc."
Daar leerde u mgr. Gijsen kennen?
"Hij was er heel vaak. Het seminarie was zijn oogappel. Hij had de intuïtie dat er priesters nodig waren wilde de Eucharistie centrum en hoogtepunt van het kerkelijk leven blijven. Wil je de katholieke Kerk als katholieke Kerk bewaren dan moet je priesters opleiden. Dat is hem niet in dank afgenomen, want dat was helemaal tegen de trend in.
Daarbij kwam dat hij trouw wilde zijn aan de liturgie van de Kerk en aan de inhoud van het Tweede Vaticaans Concilie, niet aan het beeld wat van het Concilie was gecreëerd. Dat riep heel veel weerstand en kwaadheid op omdat mensen net bezig waren zich van alles te bevrijden. Sommigen met heel goede bedoelingen, maar er waren er bij die inhoudelijk een andere Kerk wilden."
"Midden jaren zestig was de catechismus afgeschaft en daarvoor was niets in de plaats gekomen. Dat verontrustte hem zeer. Als mensen niks meer weten van de inhoud van het geloof, dan kun je het wel schudden. Gelovigen weten nauwelijks nog iets van de inhoud van het katholieke geloof. Hij liet nieuwe catechesemethodes ontwikkelen en stond daarmee aan de wieg van een grote verandering, want veel van Roermond is daarna elders verspreid. Nu is er heel wat goed materiaal te krijgen, toen was dat absoluut ondenkbaar."
Men verweet Gijsen terug te willen naar vroeger, met een seminarie ver weg van de 'boze buitenwereld'...
"Rolduc oogt inderdaad als een burcht, maar toch was het anders. Iedere student kreeg vanaf het begin een sleutel, zodat ze altijd in en uit konden. Ze mochten in de weekends naar huis, liepen allerlei stages. Het seminarie was best open, maar juist in een seculariserende wereld heb je een zekere afzondering nodig om te kunnen groeien in geloof en geestelijk leven. Er was een gezond evenwicht tussen beide."
Hij begon vrij snel met een diakenopleiding...
"Dat was nieuw. Hij wilde echt een bisschop zijn van en vanuit het Tweede Vaticaans Concilie en wilde de wensen van het Concilie verwerkelijken. Daar was de opleiding van permanent diakens er een van."
Niet echt iets voor een ultraconservatief...
"Dat ultraconservatieve imago dat hem is opgeplakt beantwoordt niet aan de werkelijkheid. Hij had ook geen oud seminarie weer tot leven gewekt, maar had vanuit het Concilie een nieuw concept dat voldeed aan de nieuwe richtlijnen. Dat was vernieuwend.
Vergeet niet dat toen hij werd benoemd hij pas 39 jaar oud was en geen enkele bestuurlijke ervaring had. Hij gold als outsider en men zag in zijn benoeming een stuk kritiek op het tot dan toe gevoerde beleid.
Hij begon met een enorme negatieve ballast aan een heel moeilijke klus. Maar hij liet zich er niet door afschrikken bleef trouw aan zijn programma: priesteropleiding, catechese, permanent diakonaat, huwelijk en gezin, evangelisatie, katholiek onderwijs. Op alle belangrijke terreinen heeft hij betekenisvolle initiatieven genomen al werd dat laatste een fiasco. Dat moest toen te snel gebeuren, er was te weinig draagvlak. Feit is dat hij nooit achterover heeft geleund, maar de mouwen heeft opgestroopt en aan het werk is gegaan."
Mgr. Gijsen heeft een zware prijs moeten betalen...
"De enorme en constante druk waaronder hij heeft geleefd heeft hem en zijn beleid geen goed gedaan. Dan kan het gebeuren dat je je iets te gemakkelijk vastklampt aan de medestanders om je heen en te weinig oog hebt voor anderen en andere dingen die er ook zijn. Geen wonder dat hij zijn IJslandse tijd als een heel ontspannen periode heeft ervaren met goede menselijke verhoudingen.
Mgr. Gijsen was zonder meer een man van gebed en geloof. Zijn intentie was om de Kerk te dienen en daar had hij een sterke drive in. Hij hechtte veel belang aan wetenschap en was wederom de eerste die priesters op voortgezette studie stuurde. Dat ik kerkelijk recht ging studeren was eigenlijk op zijn verzoek.
Het was niet iemand met een vlotte babbel, maar hij was wel inspirerend. Er waren op een gegeven moment bijna honderd studenten op Rolduc. Veel katholieken zagen in hem de grote steunpilaar.
Als hij er niet was geweest weet ik niet hoe het gelopen was. Ik weet wel dat hij degene is geweest die de keer heeft gebracht. Op bijna alle terreinen die ik heb genoemd en waarover de Bijzonder Synode van 1980 zich gebogen heeft was hij de eerste geweest met een vernieuwend initiatief. Daarna en geleidelijk zagen ook anderen de waarde en het belang ervan ."
bron: Katholiek Nieuwsblad