Paus Franciscus zal zeker blijven opkomen voor de armen. Maar wie in hem een verkapte revolutionair ziet, begrijpt weinig van de man en van zijn geloof.
Het was onvermijdelijk. Met de keuze van een nieuwe man op de Stoel van Petrus, zien we meteen al een poging hem af te schilderen als 'sociaal conservatief' maar 'economisch progressief'. Dit lijkt de manier te zijn waarop bijna iedere paus sinds het lange pontificaat van Leo XIII is gepresenteerd. En het is een duidelijke illustratie van de beperkingen in het toepassen van seculiere politieke categorieën op zoiets als de katholieke Kerk.
Niemand die bij zinnen is zal Jorge Mario Bergoglio s.j. omschrijven als een kerkelijke Milton Friedman of een vrije markt-denker die nog uit de kast moet komen. Dat is hij duidelijk niet. Maar Franciscus heeft wel twee duidelijke zorgen met betrekking tot economische zaken. De eerste is het naakte materialisme en consumentisme dat de levens van zovelen misvormt. Geen katholiek zal mensen bevestigen die hun redding zoeken in het eindeloos vergaren van spullen. Franciscus' ascetische houding is een duidelijke ontkenning van die geesteshouding.
Zijn tweede zorg over economische zaken betreft de materieel armen. Opnieuw is dat precies wat je zou verwachten van een orthodoxe katholiek. Zoals aartsbisschop Charles Chaput van Philadelphia, die bepaald geen sociaal-liberaal is, het ooit memorabel verwoordde: "Jezus zegt ons heel duidelijk dat als we de armen niet helpen, we naar de hel gaan. Punt."
In de loop van de eeuwen echter, hebben katholieken onderling van mening verschild over hoe de behoeftigen het best geholpen kunnen worden. In feite leert de Kerk dat (1) deze zaken grotendeels vallen onder wat zij het 'prudente oordeel' noemt en (2) dat het primair gaat over de verantwoordelijkheid van de katholieke leken. Geen katholiek kan communist of anarcho-kapitalist zijn, maar tussen deze extremen zit heel veel ruimte. En hoe katholieken die invullen, wordt zwaar beïnvloed door de omstandigheden waar zij zich in bevinden. In het geval van paus Franciscus zijn dat de omstandigheden van de slecht bestuurde economische puinhoop die ook wel bekend staat als het hedendaagse Argentinië.
Argentinië is een ooit welvarend land dat in de twintigste eeuw een snelle neergang naar een ogenschijnlijk eindeloos economisch disfunctioneren onderging. Steeds opnieuw werd het land op de knieën gedwongen door het populistische beleid van het peronisme, dat er zowel rechts als links domineert. Het 'kirchnerisme' van de huidige en vorige president van Argentinië is niets anders dan de laatste variant van het peronisme.
Concreet leidt deze ziekte tot een grote overheid, hoge belastingen, vijandigheid ten opzichte van het zakenleven en buitenlandse investeringen, een hoge schuld en een corruptie die groter is dan iemand zich kan voorstellen. Dit alles leidt tot een rare mix van onsubtiel keynesianisme en kaal turbokapitalisme. En het helpt de armen niet. Het helpt de machtigen en diegenen met goede contacten. In Argentinië kom je niet vooruit door economisch ondernemend te zijn; je komt vooruit door politieke macht en door zoveel mogelijk voordelen van de overheid te krijgen als je kunt.
Dit is de ramp die paus Franciscus in zijn beperkt aantal uitspraken over economische zaken heeft proberen te benoemen sinds hij in 1998 de belangrijkste prelaat van Argentinië werd. En hij heeft overduidelijk gemaakt dat bevrijdingstheologie de oplossing niet is. Een van de redenen dat hij bij sommige medejezuïeten niet zo populair is, is dat hij voorkwam dat de Argentijnse jezuïeten in de jaren zeventig en tachtig dat pad kozen. Hij wist dat de marxistische elementen in de bevrijdingstheologie gewoon onverenigbaar zijn met het katholicisme.
Pater Bergoglio voorzag ook dat de bevrijdingstheologie een groot deel van de Kerk zou veranderen in niets meer dan de zoveelste utopisch-revolutionaire beweging, zoals in andere delen van Latijns-Amerika gebeurde.
Ik denk niet dat paus Franciscus grote hoeveelheden intellectuele energie gaat stoppen in het voorstellen van scenario's voor economische hervorming. Hij zal zeker de belangen van de armen blijven benadrukken tegenover diegenen die de corrupte status quo willen handhaven die er in veel ontwikkelingslanden is. Er bestaat zoiets als economische rechtvaardigheid en de katholieke Kerk heeft een duidelijke opvatting over hoe die er uitziet. Maar om daaruit af te leiden dat de nieuwe paus de Occupy-beweging naar het Vaticaan zal brengen, vergt meer dan een beetje verbeelding. In feite is dat een vorm van kirchneriaans wensdenken die simpelweg geen recht doet aan de wijsheid en heiligheid van deze man.
bron: Katholiek Nieuwsblad