■ KerkNet ■ Vanaf 2 maart wordt het volledige archief van het Vaticaan over de Tweede Wereldoorlog voor wetenschappelijk onderzoek opengesteld. In Rome wordt verwacht dat dit de discussie over de rol van het Vaticaan en de paus tijdens de Tweede Wereldoorlog zal doen herleven.
Vooral sinds het toneelstuk Der Stellvertreter van Rolf Hochhuth wordt paus Pius XII nogal naïef verweten dat hij onvoldoende heeft gedaan om de Jodenvervolging te stoppen. De openstelling van het archief moet onder meer duidelijk maken dat de paus, maar ook kloosters en andere katholieke instellingen in het Italië van Mussolini met actieve stille diplomatie wel degelijk vele joodse levens hebben gered.
Volgens Nathan Morley, van wie in augustus het boek Radio Hitler: Nazi Airwaves in the Second World War wordt gepubliceerd, kan Radio Vaticaan alvast niet worden verweten dat het zijn kritiek op het nazibewind heeft gespaard. Zij bestempelt de houding van de omroep als positief agressief. Volgens Morley wekte die onophoudelijke kritiek vooral de woede van de Duitse propagandaminister Joseph Goebbels, die met zijn ergernis over de omroep van het Vaticaan geen blijf wist. De uitzendingen van de Vaticaanse omroep waren toen al tot in India, Noord-Amerika, Europa, Azië, Afrika en het Midden-Oosten te ontvangen.
Nathan Morley: Al in 1939 werd er de 'gruwel en onvergeeflijke excessen' van de Duitse bezetters in Polen aangeklaagd. Een jaar later volgde de kritiek op de maatregelen van de nazi-autoriteiten om het katholicisme in Elzas-Lotharingen en andere delen van het bezette Frankrijk te beperken.
Op de zender werden bovendien berichten uitgezonden van krijgsgevangenen en geïnterneerden in Italië voor hun familie. Nazi-Duitsland probeerde de uitzendingen te verstoren en Radio Vaticaan moest zelfs van frequentie veranderen.
Maar ook de nazi’s deden hun best. Nathan Morley: De invasie van de Duitsers in Rusland in 1941 werd voorgesteld als een religieuze kruistocht, gesteund door 50 miljoen leden van de katholieke kerk van Duitsland – al werden die al sinds 1933 door Hitler vervolgd en gepest.
Volgens Morley werd de nazipropaganda voortgezet tot in 1945. Maar op het einde was het verval indrukwekkend. In de studio’s in Berlijn circuleerde zelfs de grap dat het weldra zou mogelijk zijn om in Berlijn met de tram van het oostelijke naar het westelijke front te reizen …