■ Volkskrant ■ Wie te hoge verwachtingen heeft over de misbruikconferentie die het Vaticaan deze week organiseert, zal teleurgesteld worden, analyseert correspondent Jarl van der Ploeg. En wel om vier redenen.
Afgelopen september, toen de katholieke kerk weer eens in een gigantisch misbruikschandaal verzeild was geraakt, besloot paus Franciscus tot iets opmerkelijks. Hij riep de leiders van alle bisschoppenconferenties ter wereld op om voor dit thema naar Rome te komen; een nooit eerder vertoonde actie in de lange geschiedenis van de kerk. De boodschap die hij met die bijzondere beslissing gaf was duidelijk: als we nu niets doen aan het kindermisbruik, dan verliezen we ook ons laatste beetje geloofwaardigheid.
Daarom was het des te opmerkelijker dat juist Franciscus alle verwachtingen rondom die top recentelijk weer temperde. ‘We moeten de verwachtingen naar beneden bijstellen’, zei hij over de top die vandaag begint. Waarom? Omdat de top weleens zou kunnen uitdraaien op een grote teleurstelling.
1 De top duurt slechts vier (of eigenlijk drie) dagen
Tijdens de laatste reguliere synode die in Rome werd georganiseerd, werd gedurende drie weken lang weinig tot niets opzienbarends besloten. De top die vandaag begint, en die over een veel explosiever onderwerp gaat dan toen, duurt slechts vier dagen. Of eigenlijk maar drie want zondag is gereserveerd voor de eucharistieviering. Dat betekent dat de paus slechts 18 uur heeft uitgetrokken om de grootste crisis van de katholieke kerk sinds de Reformatie te bezweren, inclusief de koffiepauzes.
Dat is veel te weinig om zondag met concrete maatregelen te komen, weet iedereen, inclusief het organiserend comité zelf. ‘Hoe groter de verwachtingen, hoe groter de frustratie achteraf’, zei medeorganisator, bisschop Charles Scicluna, daarom tijdens een persconferentie. ‘Als iemand verwacht dat we alle problemen in een paar dagen oplossen, zal diegene op zondag gefrustreerd eindigen. We kunnen beter een realistische verwachting hebben. Deze top dient als startschot.’
2 Als het in 1992 niet lukte, noch in 2002 of 2017, waarom dan wel in 2019?
Precies die instelling – de top als startschot zien in plaats van sluitstuk – schiet bij veel misbruikslachtoffers in het verkeerde keelgat. Zo zei de Amerikaan Phil Saviano, het misbruikslachtoffer op wie de film Spotlight gebaseerd is, deze week in Rome dat ‘de kerk wel héél langzaam vorderingen maakt’. Hij vertelde zijn eigen verhaal nota bene in 1992 – meer dan een kwart eeuw geleden – en sindsdien verschenen er vernietigende rapporten over kindermisbruik in talloze landen; van de Verenigde Staten (2002) en Ierland (2009) tot aan Nederland (2011) en Australië (2017).
Ondanks die jarenlange ervaring draait deze top toch weer om bewustwording. Dat betekent dat de 114 aanwezige bisschoppenleiders moeten luisteren naar lezingen als De geur van schapen: hun pijn herkennen en hun wonden helen vormt het hart van de herder zijn taak, uitgesproken door kardinaal Antonio Tagle, en dat ze verder van elkaar moeten leren. Zo zullen de deelnemers in elf verschillende werkgroepen hun ervaringen uitwisselen.
‘Het belangrijkste onderdeel van de vergadering’, zei de Amerikaanse kardinaal en mede-organisator Blase Cupich deze week, ‘is dat vanaf nu iedereen gaat begrijpen hoe groot het probleem is. Ook de niet-westelijke landen in Zuid-Amerika, Afrika en Oceanië.’
Maar, zo vragen misbruikslachtoffers zich af, als het kwartje al dertig jaar lang niet valt, waarom zou dat nu opeens wel gebeuren? En meer structureel: hoe kan een instituut dat in grote delen van de wereld wordt geleid door mannen die na dertig jaar schandaal nog altijd niet snappen dat het verkrachten van kinderen een misdaad is, ooit beter worden?
3 Paus Franciscus ontbeert een harde hand
Daarom is het nu tijd voor concrete maatregelen, aldus een aantal actiegroepen die momenteel in Rome aanwezig zijn. Ze eisen dat de kerk een zero-tolerancebeleid invoert voor priesters die seksueel misbruiken. Daarnaast eisen ze een zero-tolerancebeleid voor het negeren van priesters die seksueel misbruiken en willen ze dat er een onafhankelijke, niet uit priesters bestaande, waarheidscommissie wordt geïnstalleerd om alles in de gaten te houden.
‘Als deze conferentie enige kans van slagen wil hebben, moet Franciscus niet met de bisschoppen in overleg treden, maar een wet vaststellen waarmee hij ze simpelweg oplegt wat ze voortaan moeten doen’, zei de Amerikaanse priester Thomas Reese. ‘Alleen zal Franciscus dat niet doen omdat hij zichzelf niet ziet als CEO van de katholieke kerk.’
Paus Franciscus’ ideaal is inderdaad een kerk te bestieren die van onderaf bloeit, niet eentje die vanuit Rome wordt geleid met harde hand. Hij weigert daarom richtlijnen en wetten op te leggen aan de bisdommen, omdat hij wil dat die bisdommen juist zelf met richtlijnen op de proppen komen.
Daarmee lijkt Franciscus niet de juiste paus om de misbruikcrisis op te lossen. Als er de afgelopen decennia immers iets duidelijk is geworden, is het wel dat bisdommen pas actie ondernemen nadat een groot schandaal ze daartoe heeft gedwongen. Zo bestaat er in landen als de Filipijnen, Brazilië en de Democratische Republiek Congo – een aantal van de grootste katholieke landen ter wereld – nog altijd geen richtlijn over hoe parochies moeten handelen bij seksueel misbruik van een priester, laat staan dat er een protocol klaarligt om die priester aan te geven bij de lokale politie.
4 Er zullen nauwelijks misbruikslachtoffers spreken
Wat volgens de meeste Vaticaanvolgers ook een fout van jewelste is, is dat er nauwelijks misbruikslachtoffers zijn uitgenodigd voor de top. Op de eerste dag krijgen de deelnemers weliswaar enkele videoboodschappen te zien waarin slachtoffers vertellen over hun ervaringen, maar geen van hen krijgt daadwerkelijke, fysieke spreektijd tijdens de conferentie.
‘We kunnen wel met Amerikaanse slachtoffers praten’, was de uitleg van de moderator van de top, pater Federico Lombardi, ‘maar daar heeft een Afrikaanse bisschop misschien minder aan omdat de situatie in zijn land compleet anders is. Daarom zijn wij van mening dat het beter is als iedereen slachtoffers ontmoet in zijn eigen land.’
Een schande, vinden veel slachtoffers. Want wat heeft het, in Godsnaam, voor nut om mannen die er al decennialang een rotzooi van maken, elkaar te laten uitleggen hoe ze dat voortaan moeten voorkomen?