■ NOS ■ Lange rijen voor de deur van de kerk: dat is iets wat je tegenwoordig nog weinig ziet. Op een normale zondag trekt de dienst in de kathedraal van Roermond amper honderd man, maar nu zijn er twaalfhonderd mensen aanwezig vanwege een bijzondere gelegenheid. Er wordt namelijk een nieuwe bisschop gewijd.
De 58-jarige Harrie Smeets treedt aan op een moment dat de kerk er niet bepaald goed voor staat. Dat ziet hij zelf ook. "We moeten eerlijk durven zijn en zien dat de tijd van de volkskerken geweest is. Dat bijna iedereen gedoopt werd en vanuit de kerk begraven, dat alles om de kerk draaide. Dat is voorbij."
De kerken in Nederland lopen in snel tempo leeg. De protestantse PKN verloor de afgelopen 15 jaar 13 procent van haar leden en de Rooms-Katholieke Kerk zelfs 25 procent. Die leegloop heeft volgens bisschop Smeets mede te maken met de volle agenda's van tegenwoordig.
"Neem jonge stellen. Die zeggen: doordeweeks moeten we werken, op zaterdag moeten we boodschappen doen en dingen met de kinderen, op zondag gaan we naar onze ouders en willen we ook nog een uurtje rust. De agenda's zijn heel erg volgelopen en dan is God soms de eerste die eronder te lijden heeft."
En zo gaan mensen steeds minder naar de kerk en uiteindelijk helemaal niet meer, zegt Smeets. Maar ligt dat ook aan de kerk zelf? Daar moet Smeets even goed over nadenken. En er volgt een twijfelend antwoord. "Tja, dat zal ergens ook best een factor zijn."
Niet alleen de kerk heeft het moeilijk, ook het klooster. Abt Denis Hendrickx van de abdij van Berne in het Brabantse Heeswijk ziet het steeds leger worden. "De begraafplaats van de abdij raakt juist steeds voller. We hebben het afgelopen jaar zeven medebroeders begraven. Ik hoop dat we nieuwe aanwas krijgen en dat we mensen erbij krijgen."
In de abdij wordt nog driemaal daags de mis gevierd, maar voor steeds minder mensen. Er wonen nog maar zestien paters en de meeste zijn bejaard. Hendrickx legt uit dat het ook financieel problemen oplevert. Bijvoorbeeld als het gaat om het onderhoud van het historische complex.
"Het wordt steeds lastiger om daar ieder jaar 175.000 euro voor opzij te leggen. Uit de reguliere exploitatie houden we dat niet over." En daarom is het klooster hard op zoek naar nieuwe verdienmodellen. Zo is er een abdijwinkel waar het eigen bier en religieuze boeken en snuisterijen worden verkocht.
Ook kunnen mensen die op zoek zijn naar rust en spiritualiteit in het klooster terecht voor een retraite. "Het aantal zogenoemde zinzoekers neemt toe. Er zijn veel mensen die hier, maar ook in andere kloosters, een paar dagen willen verblijven omdat ze op zoek zijn naar een invulling van hun leven."
Maar voor de leegloop is nog geen oplossing gevonden. Moet de kerk zich aanpassen aan de moderne tijd? In de jaren 60 werd er bijvoorbeeld geëxperimenteerd met allerlei nieuwe vormen, zoals de beatmis waarbij moderne muziek werd gespeeld en gezongen. De nieuwe bisschop van Roermond ziet er weinig heil in.
"Ik weet nog in mijn eigen parochie toentertijd dat er een jongerenkoor kwam. Dat kreeg alle tijd en ruimte. Ze zongen liederen die heel anders waren dan de liturgie tot dan toe, om de kerk bij de tijd te brengen. Maar het werkte niet: het werd enthousiast opgepakt, maar beklijfde niet", zegt Smeets.
Ondanks de dalende cijfers, blijft hij geloven dat het uiteindelijk goed komt met de kerk. "Tegen beter weten in? Ja, verstandelijk gezien wel. Maar het geloof gaat nou net even wat dieper dan je verstand."