Kardinaal Gerhard Müller betreurt het leiderschap van paus Franciscus

■ Trouw ■ De Duitse kardinaal Gerhard Müller werd vorig jaar door de paus afgezet als prefect van de machtige Congregatie voor de Geloofsleer. Van een afstand kijkt hij met leedwezen toe hoe Franciscus de kerk leidt. “Zo bestuur je een kerk niet.”

De kardinaal met het postuur van een rugbyspeler loopt met zijn secretaris de Sint-Jan van Den Bosch uit. Daar heeft hij net de mis opgedragen, voor het grootste deel in het Nederlands. Kardinaal Gerhard Müller (70) is een aantal dagen in Nederland, onder meer om een lezing te houden voor een groep katholieken.

Sinds de zomer van vorig jaar heeft Müller veel meer tijd om te reizen. Toen liet paus Franciscus hem weten dat hij niet langer van zijn diensten gebruik wilde maken. Een flinke tegenvaller. Weg uit het hart van de kerk. Met pensioen gestuurd.

Maar hij verveelt zich niet. “Ik ben nu eenvoudigweg kardinaal zonder bijzondere opdracht. Dat is wat merkwaardig. Normaal blijven bisschoppen tot hun 75ste actief. Blijkbaar heeft de paus betere raadgevers dan ik tot zijn beschikking. Ik kan als priester, bisschop en kardinaal de kerk gewoon blijven dienen. Ik geef lezingen en schrijf boeken.”

Hij zag het niet aankomen. Op 1 juli 2017 ging hij op audiëntie bij paus Franciscus. Die kwam meteen ter zake: hij had besloten het mandaat van Müller als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer niet te verlengen. Die congregatie ziet toe op de zuivere toepassing van de katholieke leer. De prefect is de belangrijkste theologische adviseur van de paus.

Müller was verbijsterd door het nieuws.

Naar verluidt had de paus een minuut nodig om u te zeggen dat u moest vertrekken.

“Het was nog minder dan een minuut.” 

Heeft de paus u ooit uitgelegd waarom hij van u af wilde?

“Hij heeft me nooit een reden gegeven. Ik ga ervan uit dat enkele van zijn zogenaamde vrienden hem dingen hebben wijsgemaakt en misschien is ook mijn poging om het document ‘Amoris Laetitia’ (waarin onder meer ruimte zou worden geboden aan hertrouwde gescheidenen om de communie te ontvangen, red.) orthodox te interpreteren bij hem niet in goede aarde gevallen.” 

Bent u verbitterd?

“Mijn gevoel van eigenwaarde en mijn identiteit hangen niet af van een ambt in de kerk. Ik heb theologisch het een en ander tot stand gebracht. Er zijn veertig studenten bij mij gepromoveerd. In totaal zijn er honderdtwintig studenten bij mij afgestudeerd. Ik heb boeken geschreven. Dat is volgens mij toch niet allemaal onbeduidend.” 

De kerk is nu in de ban van de misbruikschandalen. Veel mensen zien het als de grootste geloofscrisis sinds de Reformatie. Al zijn er collega’s van u die het woord crisis niet in de mond willen nemen.

“Het is een crisis, niet van het geloof, maar van de geloofwaardigheid van de kerk. Het geloof komt van God, dat kan nooit in een crisis verkeren. We moeten alles doen om te voorkomen dat misbruik plaatsvindt. Daarbij is het heel belangrijk te onderscheiden wat het priesterambt nu eigenlijk is. We hebben de laatste jaren een secularisatie van dat ambt meegemaakt. De priester is steeds meer geworden tot een functionaris in het kerkelijk systeem en is niet langer de persoonlijke plaatsvervanger van Jezus Christus. Dan denk je al snel dat je in je privéleven kunt doen wat je wilt. Een priester kan alleen geloofwaardig zijn als hij een moreel geweten heeft en de ordening van zijn leven afstemt op Christus.” 

In februari wordt in het Vaticaan een topconferentie over misbruik gehouden. Veel mensen hopen dat het verplichte priestercelibaat dan ter discussie wordt gesteld. Bent u daar een voorstander van?

“Weet u: in het algemeen kun je zeggen dat het bij daders van misbruik in 99,99 procent van de gevallen gaat om iemand die getrouwd is of op een andere manier in een relatie zit waar seksualiteit is toegestaan. Bovendien zijn er ook geestelijken van andere kerken waar het celibaat niet verplicht is in de fout gegaan. Dat heeft er dus allemaal niets mee te maken. Mensen gebruiken deze crisis gewoon om de afschaffing van het verplichte celibaat voor elkaar te krijgen. Dat is zoiets als een patiënt behandelen na een volkomen verkeerde diagnose. “ 

Een ander probleem is dat veel misbruik is toegedekt. Bij uw congregatie was u verantwoordelijk voor de behandeling van klachten tegen priesters. Daar is ook kritiek op geweest. U zou dingen verborgen hebben. Heeft u een schoon geweten?

“Misbruik is in de eerste plaats een misdrijf, dat als zodanig door de burgerlijke autoriteiten moet worden vervolgd. Daarnaast is er een kerkelijk proces dat moet bepalen welke consequenties het gedrag van de dader heeft voor zijn geestelijke ambt. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat we iemand uit het priesterambt zetten.

“Het zijn dus twee verschillende dingen die allebei moeten gebeuren. Bij dat kerkelijk proces gaat het er niet om dingen te verbergen. We volgen een bepaalde procedure en daarbij is discretie vereist. Voor de daders, de slachtoffers en familieleden.

“Ik heb altijd goede medewerkers gehad. Drie van hen zijn door de paus ontslagen. Misschien ook wel omdat er mensen naar de paus zijn geweest en gezegd hebben: ‘Müller is zo streng voor vermeende daders en die drie hebben hem beïnvloed’.”

Aartsbisschop Carlo Maria Viganò beweert dat de paus op de hoogte is geweest van het jarenlange misbruik door de Amerikaanse aartsbisschop McCarrick. Hij vindt zelfs dat paus Franciscus moet aftreden. Vindt u dat ook?

“Als ik Viganò was geweest had ik nooit om het ontslag van de paus gevraagd. Dat gaat eenvoudig te ver. Maar hij heeft wel een aantal vragen gesteld waar antwoord op moet komen. Het helpt de paus niet om Viganò persoonlijk aan de schandpaal te nagelen. Dat leidt ook niet tot een harmonieuze oplossing. Het was het beste geweest als de paus iedereen bij elkaar geroepen had. Dan hadden de dingen kunnen worden opgehelderd.” 

Is hier nu sprake van een machtsstrijd of een botsing van kerkvisies?

“Volgens mij het laatste.”
Kardinaal Eijk zei in deze krant dat de paus twijfel zaait door in het geval van de communie voor hertrouwde gescheidenen geen helderheid te geven. Bent u dat met hem eens?

“Ja, er is een grote verwarring in de kerk op dit moment. Dat komt omdat de verhouding tussen de leer van de kerk en het pastoraal omgaan met mensen in moeilijkheden niet duidelijk is. Je kunt gelovigen niet begeleiden en helpen als je van een verkeerde basis uitgaat. We weten allemaal dat er mensen zijn die buiten hun schuld in een slecht huwelijk zijn beland.

“Kijk: een priester is als een arts die zich namens Jezus Christus over de zielen ontfermt. Maar een goede arts kan alleen hulp bieden als hij de goede medicijnen voorschrijft. Je kunt een patiënt dus niet geruststellen en zeggen: ‘Luister, je hebt een botbreuk, ik doe er wel een pleister op’. Je moet de juiste medicijnen gebruiken. Dat betekent dus dat een priester de leer op een heldere manier moet uitleggen, of mensen het nou van je aannemen of niet.” 

Wat verwijt u de paus nu eigenlijk?

“Het is nu zo dat diegenen die erop uit zijn de katholieke geloofsleer te ‘verbeteren’ en deels te vervalsen niet disciplinair worden gestraft. Terwijl anderen die zich duidelijk aan het Woord van Christus houden als ‘rigide’ en ‘farizeïsch’ worden weggezet. Dat is toch geen manier om de kerk te leiden?”

De kardinaal moet weg. Voordat hij terugvliegt naar Rome, wil hij nog de schilderijen van Jeroen Bosch in het Noordbrabants Museum bekijken.

Over de vraag waarom mensen nog lid zouden moeten worden van een kerk die zo veel fout lijkt te doen, denkt hij even na. Hij neemt een laatste slok koffie. Dan: “Omdat die kerk ondanks de tekortkomingen van mensen ons Christus verkondigt. Ikzelf ben van jongs af aan katholiek en diezelfde Christus heeft me nog nooit teleurgesteld.” 

Wie is kardinaal Müller? 

Gerhard Ludwig Müller wordt op 31 december 1947 geboren in Mainz dat toen in West-Duitsland lag. In 1978 wordt hij tot priester gewijd. Hij werkt een tijd als kapelaan en godsdienstleraar. Hij haalt een graad in de filosofie en de theologie en is zestien jaar hoogleraar dogmatische theologie in München.

In 2002 wordt hij benoemd tot bisschop van Regensburg. Zijn bisschopswijding wordt bijgewoond door kardinaal Joseph Ratzinger, de latere paus Benedictus XVI. Müller wordt door Benedictus aangesteld als uitgever van diens verzamelde theologische werken. In 2012 benoemt de paus hem tot prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Müller is een behoudend theoloog. Met paus Franciscus, die hem in 2014 kardinaal maakte, klikte het vanaf het begin niet. Zo moest Müller niets hebben van een commissie die de diakenwijding van vrouwen moest gaan onderzoeken. Op 1 juli 2017 kreeg Müller van Franciscus te horen dat hij moest vertrekken als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer.