Verleden mag niet gebruikt worden om mensen tegen elkaar op te zetten en dialoog in de kiem te smoren
'Het staat natuurlijk iedereen vrij om religie aan te vallen, maar het is ongehoord om daarbij de feiten geweld aan te doen', schrijft Hans Geybels van Logia na het lezen van een nieuw boek over het vroege christendom.
Catherine Nixey schreef vorig jaar een vernietigend boek over het vroege christendom: Eeuwen van duisternis. De christelijke vernietiging van de klassieke cultuur. Als dit boek een masterverhandeling was, zou Nixey wellicht haar jaar moeten overdoen. Aan een universiteit die zichzelf respecteert zou ze wellicht nooit haar diploma krijgen. Ja, zo bedroevend is dit in populaire media bejubelde boek.
Het is Nixey helemaal niet te doen om een geschiedenisboek, maar om haar eigen boodschap. Vanuit het verleden wil ze een ideologische aanval lanceren op het huidige christendom. Het is een oud recept. Het staat natuurlijk iedereen vrij om religie aan te vallen, maar het is ongehoord om daarbij de feiten geweld aan te doen. Nixey verwijst voortdurend naar het totaal ideologisch gekleurde boek van de 18de-eeuwse historicus Gibbon, die het christendom verantwoordelijk acht voor de val van het Romeinse Rijk.
Dat rijk wordt kritiekloos opgehemeld: plots geen gladiatoren en slaven voor de wilde beesten meer; ook geen overtollige kinderen die vermoord worden en ganse volkeren (waaronder de Eburonen) die uitgemoord worden ... En dat alles durft iemand schrijven in een periode dat we over heel genuanceerde studies beschikken omtrent die periode (studies van Peter Brown bijvoorbeeld).
Natuurlijk zijn de middeleeuwen duister (want christelijk voor de betrokken auteurs). De terminologie 'dark ages' komt trouwens van de ideologisch gekleurde historici Draper en White die eind 19de eeuw komaf willen maken met de christelijke middeleeuwen om meer aandacht te creëren voor de (zogezegd) heidense renaissance. Allemaal grove veralgemeningen waarvan onze handboeken geschiedenis tot op vandaag in het onderwijs de sporen dragen. Over 'dark ages' gesproken: in de 20ste eeuw hebben de areligieuze regimes van nazisme en communisme wellicht even veel slachtoffers gemaakt als alle conflicten uit de hele wereldgeschiedenis samen. Ja, in vergelijking daarmee zijn de middeleeuwen echt wel duister ...
In een ideologisch discours mag niet ontbreken dat het enkel monotheïstische religies zijn die een gewelddadig verleden hebben. Ik zou Catherine Nixey graag willen verwijzen naar de geschiedenis van het boeddhisme (nog maar recent in Myanmar!). Maar alles blijft in hetzelfde bedje ziek als men de ideologische bril niet afzet en blind blijft voor feiten.
Ten slotte had ik graag nog één gedachte voorgelegd aan Nixey: indien de christelijke middeleeuwen er niet geweest waren, zouden we wellicht geen al te dikke boeken over de Oudheid kunnen schrijven. Als de hele klassieke literatuur (inclusief de erotische boekjes van Ovidius!) niet door christelijke kopiisten was overgeleverd, zouden we niet te veel weten over die 'hemelse' oudheid.
Op het eerste gezicht is het jammer dat voor boeken als deze bomen moeten sneuvelen. Het is bovendien een blamage voor honderden wetenschappers die in stilte hun werk doen om een zo genuanceerd beeld te geven van de werkelijkheid.
Maar uiteindelijk staat er veel meer op het spel. En hierom is het mij uiteindelijk te doen. Ook wetenschappers voeren een continue dialoog, met elkaar en in dit geval met het verleden. Om die dialoog draaiende te houden, is het wezenlijk dat ze onbevangen naar het verleden kijken en niet door een ideologische bril. Het is not done om het verleden te misbruiken om nu mensen tegen elkaar op te zetten en de dialoog in de kiem te smoren.